Dyski SSD, jak wszystkie urządzenia elektroniczne mogą ulec uszkodzeniu. Powody mogą być różne – uszkodzone elementy elektroniki lub oprogramowania wewnętrznego kontrolera, który zarządza zapisem i odczytem danych w pamięci NAND. Ogólnie mamy dwa rodzaje uszkodzeń – uszkodzenia logiczne i uszkodzenia fizyczne (w ramach, których zawierają się uszkodzenia mechaniczne).
Uszkodzenia logiczne dysków SSD i pamięci opartych na NAND Flash.
Są to uszkodzenia, które występują, gdy dysk lub inna pamięć jest poprawnie wykrywana i po podłączeniu go do komputera nie są zgłaszane żadne błędy związane z urządzeniem.
Uszkodzenia logiczne związane z programem wewnętrznym kontrolera (firmwarem).
Przyczyna części uszkodzeń logicznych jest nieznana.
Może być związana z błędami, jakie są w oprogramowaniu fabrycznym kontrolera, innym razem po aktualizacji do nowszego firmwaru zaczynają się problemy ze stabilnością dysku lub z dostępem do danych.
Rozwiązaniem może być wgranie starszej wersji oprogramowania układowego kontrolera pamięci, nie musi to być najnowsze, czasem starsze wersje oprogramowania są bardziej stabilne. W razie pierwszych problemów z dostępem do danych lub błędami aplikacji zainstalowanych na dysku należy być czujnym i jak najszybciej zrobić kopię danych z naszego dysku na inny.
Uszkodzenia spowodowane przez usuniecie danych z partycji – błędy samych użytkowników.
Częstym powodem utraty danych jest ręczne usunięcie danych czy to z rozmysłem (chcemy zwolnić miejsce na nowe dane i usuwamy wszystko z pamięci), czy to przypadkowo, gdy zaznaczymy potrzebne pliki i je usuniemy lub zrobimy formatowanie dysku lub usunięcie partycji.
W dyskach SSD dodatkowym utrudnieniem jest funkcja TRIM. Występuje ona tylko w dyskach SSD a jej zadaniem jest oznaczanie, które bloki pamięci nie są już używane i przekazywanie tej informacji do kontrolera pamięci dysku, którego jednym z zadań jest ich usuwanie i przygotowanie pamięci do nowego zapisu. Komenda TRIM jest konieczna do szybkiej i wydajnej pracy dysku.
Można ją wyłączyć z poziomu systemu operacyjnego, wydając odpowiednie komendy. Gdyby komenda TRIM nie była uruchomiona, to wtedy podobnie jak w dyskach mechanicznych dane zostawałyby w pamięci i były usuwane dopiero przed ponownym zapisem nowych informacji.
Operacja taka jest jednak z punktu widzenia czasów dostępu do pamięci bardzo czasochłonna, ponieważ kasowanie danych jest kilkukrotnie dłuższe od czasu, na zapis danych w komórkach pamięci.
Zwykłe usuniecie danych poprzez przeniesienie do kosza nie powoduje jeszcze ich utraty. Opróżnienie kosza jest tą operacją, która dopiero uruchamia procedury odzyskiwania danych. Wielkość Kosza można np. w systemach Windows ustawić samodzielnie i nie zastanawiać się, czy i kiedy dane z Kosza będą usuwane. Może być tak, że ilość przeznaczonego miejsca będzie duża a my będziemy usuwać małe ilości danych lub rzadko to robić. Wtedy może się okazać, że po dłuższym okresie będzie je można jeszcze odzyskać.
Usuwanie danych nie odbywa się natychmiast a jest rozłożone w czasie, więc w przypadku szybkiej reakcji po usunięciu danych tzn szybkim wyłączeniu dysku możemy mieć szanse na odzyskanie danych, które były zapisane w tych miejscach pamięci, które TRIM przesłał do kontrolera. Krytyczny jest czas, ponieważ po 1-2 dniach są jeszcze szanse na odzyskanie, ale maleją one wraz z jego upływem.
Uszkodzenia logiczne w dyskach SSD mogą powodować większą utratę danych i zazwyczaj wyniki odzyskiwania danych mogą być gorsze niż w przypadku uszkodzeń mechanicznych. Spowodowane jest to czasem jaki upływa pomiędzy utratą danych a startem ich odzyskiwania. Jeżeli dysk zostanie od razu odłączony to szanse są duże, jeżeli jednak w międzyczasie następują tylko „próby” odzyskania danych, wcześniej opisane procesy wewnętrzne zaczynają dane sukcesywnie niszczyć. W uszkodzeniach fizycznych największym problemem jest „przebicie się” przez awarię. Dane na dysku zazwyczaj są do ostatniej chwili przed uszkodzeniem poprawne i jeżeli nie jest to uszkodzenie samej pamięci lub fizyczne uszkodzenie kontrolera, to szanse na sukces są dosyć spore.
Uszkodzenia związane z oprogramowaniem.
Jedną z przyczyn utraty danych mogą być problemy z oprogramowaniem zawierającym złośliwy kod (ransomware), które może być przyczyną zaszyfrowania danych w pamięci. Mogą być zaszyfrowane całe dyski lub wybrane rodzaje plików (np. tylko pliki baz mdf lub db).
Uszkodzenia fizyczne
Uszkodzenia mechaniczne
Uszkodzenia mechaniczne w dyskach SSD zdarzają się rzadko, ponieważ muszą być one związane z zastosowaniem konkretnej siły działającej na urządzenie – rozmyślne próby zniszczenia, przypadkowe upuszczenia, nadepnięcia, zalania, rozbicia czy spalenia. Dyski SSD są generalnie odporne na mechaniczne wstrząsy, więc nie każde rzucenie, uderzenie czy upuszczenie musi prowadzić do awarii. Tutaj możesz przeczytać o budowie dysku SSD.
Uszkodzenia mechaniczne powstają również przez nieprawidłowe podłączenia dysku. Wprawdzie złącze SATA lub M.2 nie jest symetryczne w swojej budowie, ale czasem jednak takie się zdarzają i gdy ktoś siłowo wciśnie wtyczkę w gniazdo może je uszkodzić.
Uszkodzenia elektroniki
Niewątpliwie do uszkodzeń fizycznych zaliczają się uszkodzenia elektroniki dysku. Dyski SSD mogą psuć się z powodów czysto elektronicznych. Awarie elementów służących do budowy urządzenia mogą być krytyczne i wtedy nasze urządzenie przestaje działać zupełnie. Mogą zdarzać się błędy spowodowane np. z starzeniem się elementów, które tracą swoje pierwotne parametry lub pod wpływem podwyższonej temperatury je tracą (np. zmienia się pojemność kondensatorów) i wtedy nasze urządzenie przez jakiś czas po włączeniu działa poprawnie a następnie zaczynają być z nim problemy i tracimy dostęp do danych lub bardzo mocno spada szybkość.
Uszkodzenia w pamięciach NAND Flash stosowanych w urządzeniach wręcz mają swój okres żywotności podawany w ilości możliwych kasowań komórki pamięci. Im bardziej zaawansowana technologicznie pamięć, tym mniej jest cykli jej kasowania, a co za tym idzie większy stopień skomplikowania w sposobie zapisu danych oraz większe ilości nadmiarowej pamięci stosowanej w urządzeniach (np. karta pamięci SD o pojemności 32GB ma pamięć wewnętrzna nierzadko około 40GB, czyli narzut jest na poziomie 25%). Stosowane jest to w celu wydłużenia czasu życia urządzenia.
Podsumowanie rodzajów uszkodzeń dysków SSD:
| Rodzaj uszkodzenia dysku SSD | Opis |
| Uszkodzenia elektryczne | Przepięcia i skoki napięcia: Mogą spowodować trwałe uszkodzenie komponentów elektronicznych dysku SSD, zwłaszcza kontrolera i pamięci NAND. |
| Awaria zasilacza: Nieprawidłowe napięcie zasilające może uszkodzić dysk SSD. | |
| Uszkodzenia logiczne | Błędy oprogramowania: Mogą wystąpić na skutek błędów systemu operacyjnego, wadliwego firmware dysku SSD lub oprogramowania, które nieprawidłowo zarządza danymi na dysku. |
| Uszkodzenie systemu plików: Może być spowodowane nagłym wyłączeniem komputera, awarią systemu operacyjnego lub atakiem wirusa. | |
| Uszkodzenia fizyczne | Zużycie komórek pamięci NAND: Każda komórka pamięci NAND ma ograniczoną liczbę cykli zapisu/odczytu, po przekroczeniu której może dojść do jej uszkodzenia. |
| Uszkodzenia mechaniczne: Mimo że dyski SSD są mniej podatne na uszkodzenia mechaniczne niż dyski HDD, nadal mogą one wystąpić, na przykład w wyniku upadku urządzenia. | |
| Uszkodzenia termiczne | Przegrzanie: Intensywna praca dysku SSD bez odpowiedniego chłodzenia może doprowadzić do przegrzania i uszkodzenia komponentów. |
| Błędy fabryczne | Wady produkcyjne mogą objawiać się w różnorodny sposób, od nieprawidłowości w działaniu po całkowitą awarię dysku. |
| Utrata danych z powodu błędów użytkownika | Nieintencjonalne formatowanie dysku, przypadkowe usunięcie plików lub partycji również można traktować jako uszkodzenie w kontekście utraty dostępu do danych. |
Objawy uszkodzenia dysku SSD
Uszkodzenie dysku SSD może objawiać się na różne sposoby, wpływając negatywnie na dane zapisane na tym nośniku. Rozpoznanie objawów uszkodzenia jest kluczowe dla szybkiego reagowania i możliwości ratowania danych z dysku SSD. Poniżej przedstawiam najczęstsze sygnały, które mogą wskazywać, że dysk SSD jest uszkodzony:
- Wolniejsza praca komputera: Jednym z pierwszych objawów, który może wskazywać na uszkodzenia nośników, w tym dysku SSD, jest znaczne spowolnienie pracy komputera. Operacje związane z odczytem i zapisem danych trwają dłużej niż zwykle, a system może często „zawieszać się” podczas prób dostępu do plików.
- Błędy podczas odczytu/zapisu: Jeśli podczas prób otwarcia plików lub zapisywania danych na dysku SSD pojawiają się błędy, może to być jasny sygnał, że nośnik ma problemy z integralnością danych. Komunikaty o błędach mogą wskazywać na niemożność odczytu danych lub ich utratę.
- Znikające pliki: W przypadku awarii dysku SSD użytkownik może zauważyć, że pliki lub foldery nagle znikają lub są niemożliwe do odnalezienia. Jest to jeden z objawów, że struktura danych na dysku została uszkodzona.
- Poziom zaawansowania SMART: Nowoczesne dyski SSD są wyposażone w system monitorowania zwany SMART, który może dostarczyć wcześniejszych ostrzeżeń o potencjalnej awarii dysku SSD. Ostrzeżenia SMART mogą obejmować różne parametry, wskazując na fizyczne lub logiczne uszkodzenia nośnika.
- Niebieskie ekrany śmierci (BSOD) i restarty: Częste niebieskie ekrany śmierci lub nieoczekiwane restarty systemu mogą również wskazywać na problemy z dyskiem SSD. Chociaż BSOD mogą mieć różne przyczyny, regularne występowanie tych błędów w kontekście problemów z dyskami może sugerować ich uszkodzenie.
- Dźwięki alarmowe: Mimo że dyski SSD nie mają ruchomych części mechanicznych i nie wydają takich dźwięków jak tradycyjne dyski twarde, niektóre modele mogą emitować dźwięki alarmowe w przypadku poważnych problemów.
- Problemy z rozpoznawaniem dysku: Jeśli system operacyjny ma problemy z wykryciem dysku SSD lub dysk ten pojawia się i znika z listy dostępnych urządzeń, może to wskazywać na uszkodzenie zarówno sprzętowe, jak i oprogramowania dysku.
W przypadku zaobserwowania któregokolwiek z powyższych objawów, zaleca się jak najszybsze wykonanie kopii zapasowej danych z dysku SSD i skonsultowanie się ze specjalistą, aby ocenić zakres uszkodzenia. Ignorowanie tych sygnałów może prowadzić do dalszych uszkodzeń i trwałej utraty danych. Działaj szybko i odzyskaj dane.
Źródła: